У чэрвеньскія дні 1941 года часткі

У чэрвеньскія дні 1941 года часткі НКУС канваявалі па Магілёўскай шашы калоны арыштаваных з мінскіх турмаў, а таксама ахвяр «зачыстак» першых дзён вайны. Усе зняволеныя, якія знаходзіліся пад следствам за ўчыненне так званых «контррэвалюцыйных злачынстваў», былі выведзеныя з горада некалькімі калонамі па 2–4 тысячы чалавек. Адну з калон канваявалі ў бліжэйшы лес — гэта былі наваколлі вёскі Малы Трасцянец, урочышча Благаўшчына. Раней, у канцы 1930-х гадоў, па сведчаннях відавочцаў, былі адселены хутары каля таго самага ўрочышча. Частка тэрыторыі паблізу Магілёўскай шашы адышла пад ахоўны аб’ект НКУС. Адтуль па начах даносіліся стрэлы...

Што адбывалася з вязнямі? Некаторыя ўспаміны вязня мінскай унутранай турмы НКУС Цодзіка запісаў Анатоль Майсеня ў пачатку 1990-х гадоў.

«...Ішоў трэці дзень вайны — 24 чэрвеня. Немцы імкліва прасоўваліся на Мінскім напрамку, знішчаючы абаронныя лініі нашых войскаў. Пад канвоем выводзілі і адпраўлялі на машынах партыі зняволеных. У турэмным калідоры раз-пораз дрынчэлі звязкі ключоў, ляскалі замкі і гучала адна і тая ж каманда: «Выходзь шыхтавацца».

...За поўнач, гадзіны ў дзве ночы, у турме зноў пачуўся гучны тупат бягучых ног. Дзверы ў камеру Цодзіка расчыніліся насцеж: «Усе на двор шыхтавацца! Хутка!»

Зняволеныя даўно чакалі гэтай каманды, без лішніх збораў пацягнуліся адзін за адным у дзверы... Калона рушыла з месца, крытыя машыны адна за адной выпаўзлі з турэмнай брамы на начную мінскую вуліцу.

Хутка машына збавіла ход, пакацілася па схіле ўніз, а праз хвіліну застыла на месцы. Раздалася каманда, было чуваць, як ззаду саскокваюць на зямлю ахоўнікі з сабакамі — адзін, другі, трэці. Вось цэлае аддзяленне іх прабегла з таго боку, дзе сядзеў Цодзік. Загрымелі замкі, задні борт перакуліўся. «Злазце па адным і хутка!».

Цодзік саскочыў уніз да сваёй групы. Зняволеныя апынуліся на краі нешырокай лагчыны, парослай маладым хвойнікам і хмызняком.

Каля кожнай машыны напагатове стаяла падраздзяленне ахоўнікаў з сабакамі. Натрэніраваныя аўчаркі злосна рыкалі. Здавалася, яны былі гатовыя разарваць на шматкі гэтых бездапаможных людзей. Калі апошнія зняволеныя апынуліся на зямлі, усіх выстраілі ў шэраг па двое, Цодзік апынуўся другім нумарам, стаяў у задняй лініі.

Двое ахоўнікаў прывалаклі аднекуль вязанку кавалкаў дроту. Рушыла ўслед каманда: «Рукі ўсім назад, трымаць за спінай». Ахоўнікі хадзілі па шэрагах — адзін падаваў дрот, другі схопліваў ім запясці рук і хутка закручваў канцы.

...Надышла чарга Цодзіка — ад дотыку халоднага дроту да рук ён уздрыгнуў. Тры хуткія віткі вакол запясця і нядбайна закручаныя канцы дроту — вось і ўсё. Цодзік паспрабаваў паварушыць рукамі — дрот не даваў, балюча ўпіваўся ў цела. Яшчэ раз — як быццам трохі паддаўся, але няшмат. І для чаго ўсё гэта?

...Іх паставілі на ўскрайку лагчыны, усе чатыры групы зняволеных сцягнулі разам, у адзін шэраг. Спераду і па баках занялі свае пазіцыі ахоўнікі з вінтоўкамі наперавес. Афіцэры выцягнулі пісталеты. Усё рабілася моўчкі ў злавеснай цішыні ранішняга світання. Надзеяў на лепшы зыход ні ў каго са зняволеных не засталося.

...З першымі стрэламі Цодзік ўпаў на зямлю — не, яго не параніла, нават не зачапіла. Спрацаваў рэфлекс «самазахавання», усё адбылося неяк само: стрэл, падкасіліся ногі, паваліўся на зямлю. Страляніна працягвалася, на зямлю падалі новыя целы. Яшчэ стрэлы, яшчэ... Потым усё раптам сціхла. Толькі глухія стогны параненых, маленне аб дапамозе ўрываліся ў гэтую цішыню. Цодзік пачуў каманду: «Праверыць кожнага, у жывых нікога не пакідаць!»

Пачуліся паспешлівыя крокі: яны набліжаліся, зусім ужо побач — Цодзік здранцвеў. Ахоўнік балюча, з усяго размаху ўдарыў у бок Цодзіка — сцяўшы зубы, Цодзік змаўчаў. Побач у забыцці прастагнаў паранены — гэта яго загубіла і выратавала Цодзіка, ахоўнік адразу ж пераключыўся на няшчаснага, прагучаў адзін, потым другі стрэл ва ўпор. Адзінкавыя стрэлы чуліся то тут, то там.

Неўзабаве ўсё зноў сціхла. Не было больш чуваць ні стогнаў, ні стрэлаў. І яшчэ раз ля самай галавы Цодзіка прашамацелі ў густой траве нечыя ногі — відаць, начальнік аховы са сваімі падручнымі правяраў выкананне загаду. Хвіліны праз дзве прагучала каманда: «Па машынах!» Завялі рухавікі, «караван смерці» крануўся ў зваротны шлях.

Колькі часу ён праляжаў у забыцці — невядома. Ачуняў, калі скрозь шчыліны ў кучы мёртвых чалавечых целаў прабівалася дзённае святло. Перад яго вачыма паўстала жудасная карціна — у лагчыне былі сотні завёрнутых, перакуленых дагары, распластаных целаў. На перакошаных ад болю тварах, ссінелых вуснах, знявечаных агоніяй, у рудых плямах крыві на траве застыла смерць.

Агаломшаны ўбачаным, Цодзік кінуўся бегчы з усіх ног да лесу і потым яшчэ доўга, не разбіраючы дарогі, прабіраўся напралом праз кусты ядлоўцу, малады ельнік. Спатыкаўся, падаў, падхопліваўся і зноў бег.

На паўдарозе да шашы справа была бачная вёска — хат сто, не болей. Цодзік ледзь ужо не стаў за парог, як згадаў, што хацеў спытаць у бабулі.

— А як называецца ваша вёска?

— Трасцянец называецца.

Праз гады, пасл

Результаты (русский) 1:

В июньские дни 1941 года части НКВД конвоировали по Могилевской шоссе колонны арестованных из минских тюрем, а также жертв «зачисток» первых дней войны. Все заключенные, которые находились под следствием за совершение так называемых «контрреволюционных преступлений», были выведены из города несколькими колоннами по 2-4 тысячи человек. Одну из колонн конвоировали в ближайший лес - это были окрестности деревни Малый Тростенец, урочище Благовщина. Ранее, в конце 1930-х годов, по свидетельствам очевидцев, были отселены хуторе возле того самого урочища. Часть территории вблизи Могилевского шоссе отошла под охраняемый объект НКВД. Оттуда по ночам раздавались выстрелы ...

Что происходило с заключенными? Некоторые воспоминания узника минской внутренней тюрьмы НКВД Цодика записей Анатолий Майсеня в начале 1990-х годов.

«... Шел третий день войны - 24 июня. Немцы стремительно продвигались на Минском направлении, уничтожая защитные линии наших войск. Под конвоем выводили и отправляли на машинах партии заключенных. В тюремном коридоре то и дело дрынчэли связки ключей, цокали замки и звучала одна и та же команда: «Выходи шыхтавацца».

... За полночь, часа в два ночи, в тюрьме снова послышался громкий топот бегущих ног. Дверь в камеру Цодика распахнулась настежь: «Все во двор шыхтавацца! Быстро! »

Заключенные давно ждали этой команды, без лишних сборов потянулись друг за другом в дверь ... Колонна двинулась с места, крытые машины одна за другой выползли из тюремных ворот на ночную минскую улицу.

Скоро машина сбавила ход, покатилась по склону вниз, а через минуту застыла на месте. Раздалась команда, было слышно, как сзади соскакивают на землю охранники с собаками - один, второй, третий. Вот целое отделение их пробежала с той стороны, где сидел Цодик. Загремели замки, задний борт перевернулся. «Слезай по одному и быстро!».

Цодик спрыгнул вниз к своей группе. Заключенные оказались на краю неширокой лощины, поросшей молодого сосняка и кустарником.

Возле каждой машины наготове стояла подразделение охранников с собаками. Натренированные овчарки злобно рычали. Казалось, они были готовы разорвать в клочья этих беспомощных людей. Если последние заключенные оказались на земле, всех выстроили в ряд по двое, Цодик оказался вторым номером, стоял в задней линии.

Двое охранников приволокли откуда вязанку кусков проволоки. Последовала команда: «Руки всем назад, держать за спиной». Охранники ходили по рядам - один подавал проволоку, второй схватывал им запястья рук и быстро закручивал конце.

... Настала очередь Цодика - от прикосновения холодного проволоки к рукам он вздрогнул. Три быстрые витки вокруг запястья и небрежно закрученные концы проволоки - вот и все. Цодик попытался пошевелить руками - проволока не давал, больно впивался в тело. Еще раз - как будто немного поддался, но немного. И для чего все это?

... Их поставили на окраине ложбины, все четыре группы заключенных стянули вместе, в один ряд. Спереди и по бокам заняли свои позиции охранники с винтовками наперевес. Офицеры вытащили пистолеты. Все делалось молча в зловещей тишине утреннего рассвета. Надежд на лучший исход ни у кого из заключенных не осталось.

... С первыми выстрелами Цодик упал на землю - нет, его не ранило, даже не зацепило. Сработал рефлекс «самосохранения», все произошло как-то само: выстрел, подкосились ноги, рухнул на землю. Стрельба продолжалась, на землю падали новые тела. Еще выстрелы, еще ... Потом все вдруг стихло. Только глухие стоны раненых, мольба о помощи врывались в эту тишину. Цодик услышал команду: «Проверить каждого, в живых никого не оставлять!»

Раздались торопливые шаги: они приближались, совсем уже рядом - Цодик оцепенел. Охранник больно, со всего размаху ударил в сторону Цодика - сжав зубы, Цодик смолчал. Рядом в забвении простонал раненый - это его погубило и спасло Цодика, охранник сразу же переключился на несчастного, прозвучал один, потом второй выстрел в упор. Одиночные выстрелы слышались то тут, то там.

Вскоре все снова стихло. Не было слышно ни стонов, ни выстрелов. И еще раз у самой головы Цодика прошелестел в густой траве чьи ноги - видимо, начальник охраны со своими подручными проверял выполнение приказа. Минуты через две прозвучала команда: «По машинам!» Завели двигатели, «караван смерти» тронулся в обратный путь.

Сколько времени он пролежал в забвении - неизвестно. Очнулся, когда сквозь щели в куче мертвых человеческих тел пробивался дневной свет. Перед его глазами предстала ужасная картина - в лощине были сотни скрюченных, опрокинутых вверх, поверженных тел. На перекошенным от боли лицах, синюшных губах, изувеченных агонией, в рыжих пятнах крови на траве застыла смерть.

Ошарашенный увиденным, Цодик бросился бежать со всех ног к лесу и потом еще долго, не разбирая дороги, пробирался напролом через кусты можжевельника, молодой ельник. Спотыкался, падал, вскакивал и снова бежал.

На полпути к шоссе дело была видна деревня - домов сто, не больше. Цодик чуть не стал за порог, как вспомнил, что хотел спросить у бабушки.

- А как называется ваша деревня?

- Тростянец называется.

Спустя годы, после